AYRILIQ
Choshgoh.
Keng hovli o‘rtasidagi o‘rik daraxti tagidagi supachada aka-uka tortishardi.
– Nima?!. Otamni o‘zi shunday deptimi-a? Uylanarmikan?! Qariganida-ya... Bu nimasi endi? Yo Xudo, qishloqda shu gap yetishmayotuvdi o‘zi. Ana sharmandalik, e, qo‘ysang-chi, yana hazil qilayotgan bo‘lma, – deya qo‘lidagi do‘ppisini g‘ijimladi aka.
– Hazil emas, chin. Oqsoqolning gapini eshitganimda og‘zim ochilib qoldi o‘ziyam. Nima deb javob berishniyam bilmay qoldim. Keyin, mayli, maslahat qilaylik-chi, deb qo‘ya qoldim.
Shunday der ekan, uka daraxtga suyanib qoldi. So‘ng kalishini yechib, ichiga to‘lgan tuproqni yerga urib qoqdi. Peshonasidagi reza-reza terni bo‘yniga doim tashlab yuradigan ro‘molga artib qo‘yar ekan, nogoh onasini esladi.
Eh, qaniydi, onasini yana bir bor ko‘rsa, bag‘riga bosh qo‘ygancha, diydoriga to‘yarmidi?.. Mana uch yildirki onasi yo‘q. Uch yildirki, onasining uydagi, qishda paxta chigitlab, yozda ip yigirib o‘tiradigan joyi bo‘m-bo‘sh.
Kichik o‘g‘ilning ko‘zi sog‘inchdan yoshlandi. Lekin buni akasiga bildirmaslik uchun o‘rnidan turdi-da, ketmonni yelkasiga tashlab, tushlik ham qilmay dalaga otlandi.
– O‘zing nima deysan, balki oqsoqol haqdir, – deb ortidan ming‘irlab qoldi to‘ng‘ich.
Akasining bu gapi uning yuragini kuydirdi. Nimalardir demoqchi bo‘ldi-yu o‘zini to‘xtatdi, axir akasida ayb yo‘q-ku, umuman, birovni ayblab o‘tiradigan payt emas.
Bepoyon dala… Koshki shu dalalar onasini eslatmasa. Bu tuproq onasining peshona teri bilan sug‘orilmaganmi axir?! Har bir yashil o‘t-o‘lanu giyohlar onasidan esdalik, uning bosgan izlaridan unib chiqqan.
O‘g‘il ketmonni yerga bir-bir urib chopar ekan, ko‘z oldida onasi, olis o‘tmishi gavdalanaverdi. Qo‘li ishga bormadi.
Bolalik davrlari…
Kunning qizig‘ida yurmasin, boshidan kun o‘tadi, deya onasi uni uyda, enasining yonida qoldirar edi. O‘zi esa anchayin ulg‘ayib qolgan bolalari bilan quyosh ayovsiz olov purkab turgan dalaga ketardi. Qani endi kenjatoy uyda indamay qolaversa, menam qolmayman, dalaga boraman, deya xarxasha qilishi olamni buzgudek, qari enasining hay-haylashiga ham qaramay, aka-opalarining ortidan chopardi.
Eh, ona-ya ona, o‘g‘lini bu ishi uchun koyigani bilan, yelkasiga opichlagancha barcha dala ishlarini shu ko‘yi bitirar edi. Bolasini opichlagancha, paxtayam terardi, chopig‘am chopardi.
Onasining joni toshdan qattiq bo‘lgan-da o‘ziyam. O‘shanda onaning qadriga yetmagan ekan. Oldingda oqqan suvning qadri yo‘q, deb shunga aytishgan. O‘g‘ilning hech yodidan ketmaydi; bolaligida sho‘xlik qilib, onasini qattiq ranjitib qo‘ygandi.
Ularnikidan ikki-uch uy narida Xolmurod bova turardi. Negadir yolg‘iz yashardi. Aytishlaricha, ancha yillar oldin uyiga o‘t tushib, kuyib kulga aylangan ekan. Xotini va bolalari yong‘inda vafot etishgan ekan. Faqatgina bovaning o‘zi tirik qolibdi. Haliyam o‘sha yong‘in tufayli yuzlarida kuyik izi qolgan.
Xullas, Xolmurod bovaning toklari qiyomat meva soldi. Qishloqdagi barcha uylar qatori bovaning hovlisiyam devor o‘rnida nomiga shox-shabbalar bilan aylantirib chiqilgan edi. Marjonday tizilib turgan uzumlar shodasi o‘tgan-ketganning ko‘zini o‘ynatar edi.
Xolmurod bova tok soyasidagi temir karavotida, bir otim nosni tili tagiga tashlab olib, uzumlarini qo‘riqlab yotardi.
“Bova, uzum yeylik!” deya so‘rab kelgan bolalar, enasining uchqo‘rg‘onini ko‘rardi: yo yaxshilab kaltak yerdi, yo bo‘ralatib so‘kish eshitar edi. U yomon chol emas, faqat o‘larday ziqna edi.
– Shuncha uzumni nima qiladi, bekorga daydi qushlar cho‘qib tashlagach, arilar huzurini ko‘radi. Undan ko‘ra, shu bolalarga bersa, savobi tegadi-ku qurmag‘ur cholga, – deb qayg‘uradiganlar chiqardi qishloqdan. Bunday uzunquloq gaplar bovaning qulog‘iga chalinib turardi albatta, lekin foydasi yo‘q. Bovaning o‘zi aytmoqchi, “menga o‘ziyam chepuxa, gapiyam”.
Bir kuni Xolmurod bovaning uzumlariga rosa ishqi ketgan to‘ng‘ich va kenjatoy o‘g‘il bog‘ga kelishdi. Bovadan bir-ikki bosh uzum so‘rashmoqchi edi, xolos. Ikkalovining uzum so‘rashga iymanibgina bir chekkada turishini ko‘rib, noto‘g‘ri tushungan chol yumshoqlik bilan: “Kelinglar, uzum beraymi, kelaveringlar! Ana, to‘ygunlaringcha yenglar!”, dedi. So‘ng og‘zidagi nosini tupurishga chog‘landi.
Ana Xudo berdi! Uning bunchalik saxiyligidan na quvonishni va na cho‘chishini bilmagan bolalar, sekin kelib tortinibgina shoxga qo‘l cho‘zgan edi hamki, bova ularni savalay ketdi.
Keyin bolalarni onasining oldiga sudrab bordi.
“O‘g‘rivachchalaringni yig‘ishtirib ol! Tarbiyalash qo‘lingdan kelmasa, o‘zim tarbiyalab qo‘yaman, tufe-ey senlarga!”, “Baribir otangga tortibsanlar-da, ming qilsayam, mol egasiga o‘xshamasa harom o‘larkan”, deb zahrini sochdi aka-ukalarga o‘qrayib.
Avvaliga hech nimaga tushunmagan bolalar boya bovaning tuzog‘iga tushib qolganligini kechroq angladilar.
– Cho‘loq, – deya qichqirib yubordi to‘ng‘ich cholning ortidan, onasining bir ahvoldaligini ko‘rib.
Bova boyagi gaplariga bir yil oldin o‘g‘irlikda ayblanib, tuhmat bilan qamalib ketgan bolalarning otasini nazarda tutayotgandi. Ayniqsa begunoh farzandlarini “o‘g‘rivachcha” deya haqoratlagani onaning jon-jonidan o‘tib ketdi.
– Uzum yeguncha, zahar yesalaring bo‘lmasmidi, – deya zorlanib yig‘ladi ona, o‘g‘illarini kaltak bilan siylab bo‘lgach.
Alam o‘ti aka-ukalarni jizg‘anak qilayotgandi. Buning davosi esa faqat intiqom. Shundagina alanga so‘nishi mumkin. Ular onasini qattiq ranjitib qo‘yishganini sezgandi. Lekin boqqa yomon niyat bilan bormagandi-da ular. Bova, uzum bermayman, deganida, indamay qaytib kelaverishar edi. Xolmurod bova unday qilmadi-da.
Albatta, bu qilmishi uchun bolalar ham uni quruq qo‘ymadi.
Anchayin sho‘x to‘ng‘ich, ukasi va ko‘chadagi o‘rtoqlari bilan bovaning ta’zirini berib qo‘yishdi.
Reja bo‘yicha, bolalardan biri, Xolmurod bovani hovlisining bir burchagidan chaqira-chaqira qochdi. Hassasini sekin dukillatib, ovoz kelgan tomonga yetib borguncha, bu yoqda tayyorlanib turgan bolalar to‘dasi uzumzorni talab ketishdi. Ular cholni bir-ikki shunday ovorai-sarson qilgach, urra qochishdi.
To‘g‘ri-da, he yo‘q, be yo‘q, mo‘ysafid odam, bolalarni urib-so‘kkani yetmaganday, onasini haqoratlagani nimasiydi?! Shu qurib ketgur uzumni deb, shundayam qiladimi odam?!
Umr o‘tkinchi ekan. Xolmurod bova o‘tib ketgach, uzumlariga qaraydigan odami qolmadi. Bir-ikki yil rosa meva berdi, keyin qarov bo‘lmagach qurib-qaqshab qoldi.
Bolalarning otasi qamoqdan qaytdi. Yana bir butun oila bo‘lishdi. Qizlar bo‘y yetgach uzatishdi, o‘g‘illarniyam uylashdi. Endi qarilik gashtini suraman deganida onasi og‘ir dardga chalinib qoldi. Kasallik shunchalik ildiz otib urgurgandiki, ona to‘shakka mixlandi.
Olamga xira qorong‘ulik pardasi yoyilgan mahal. Tabiat kuychilari chigirtka-yu baqalar tag‘in o‘z kuylarini goh baland, goho past tovushlarda, galma-gal, jo‘r bo‘lib kuylamoqda. Terak shoxlariga in qurgan bir to‘da chug‘urchuqlar galasi-yu, ba’zan ovozi eshitilib qoladigan boyo‘g‘li-da ularga jo‘r bo‘lmoqda. Podadan qaytayotgan mollar to‘dasi, qo‘y-qo‘zilar tinmay ma’rab, ular ham o‘zlarining borligini eslatib qo‘yayapti.
Xuddi shu mahal kenja o‘g‘il qishloqdoshlari kabi dala
Keng hovli o‘rtasidagi o‘rik daraxti tagidagi supachada aka-uka tortishardi.
– Nima?!. Otamni o‘zi shunday deptimi-a? Uylanarmikan?! Qariganida-ya... Bu nimasi endi? Yo Xudo, qishloqda shu gap yetishmayotuvdi o‘zi. Ana sharmandalik, e, qo‘ysang-chi, yana hazil qilayotgan bo‘lma, – deya qo‘lidagi do‘ppisini g‘ijimladi aka.
– Hazil emas, chin. Oqsoqolning gapini eshitganimda og‘zim ochilib qoldi o‘ziyam. Nima deb javob berishniyam bilmay qoldim. Keyin, mayli, maslahat qilaylik-chi, deb qo‘ya qoldim.
Shunday der ekan, uka daraxtga suyanib qoldi. So‘ng kalishini yechib, ichiga to‘lgan tuproqni yerga urib qoqdi. Peshonasidagi reza-reza terni bo‘yniga doim tashlab yuradigan ro‘molga artib qo‘yar ekan, nogoh onasini esladi.
Eh, qaniydi, onasini yana bir bor ko‘rsa, bag‘riga bosh qo‘ygancha, diydoriga to‘yarmidi?.. Mana uch yildirki onasi yo‘q. Uch yildirki, onasining uydagi, qishda paxta chigitlab, yozda ip yigirib o‘tiradigan joyi bo‘m-bo‘sh.
Kichik o‘g‘ilning ko‘zi sog‘inchdan yoshlandi. Lekin buni akasiga bildirmaslik uchun o‘rnidan turdi-da, ketmonni yelkasiga tashlab, tushlik ham qilmay dalaga otlandi.
– O‘zing nima deysan, balki oqsoqol haqdir, – deb ortidan ming‘irlab qoldi to‘ng‘ich.
Akasining bu gapi uning yuragini kuydirdi. Nimalardir demoqchi bo‘ldi-yu o‘zini to‘xtatdi, axir akasida ayb yo‘q-ku, umuman, birovni ayblab o‘tiradigan payt emas.
Bepoyon dala… Koshki shu dalalar onasini eslatmasa. Bu tuproq onasining peshona teri bilan sug‘orilmaganmi axir?! Har bir yashil o‘t-o‘lanu giyohlar onasidan esdalik, uning bosgan izlaridan unib chiqqan.
O‘g‘il ketmonni yerga bir-bir urib chopar ekan, ko‘z oldida onasi, olis o‘tmishi gavdalanaverdi. Qo‘li ishga bormadi.
Bolalik davrlari…
Kunning qizig‘ida yurmasin, boshidan kun o‘tadi, deya onasi uni uyda, enasining yonida qoldirar edi. O‘zi esa anchayin ulg‘ayib qolgan bolalari bilan quyosh ayovsiz olov purkab turgan dalaga ketardi. Qani endi kenjatoy uyda indamay qolaversa, menam qolmayman, dalaga boraman, deya xarxasha qilishi olamni buzgudek, qari enasining hay-haylashiga ham qaramay, aka-opalarining ortidan chopardi.
Eh, ona-ya ona, o‘g‘lini bu ishi uchun koyigani bilan, yelkasiga opichlagancha barcha dala ishlarini shu ko‘yi bitirar edi. Bolasini opichlagancha, paxtayam terardi, chopig‘am chopardi.
Onasining joni toshdan qattiq bo‘lgan-da o‘ziyam. O‘shanda onaning qadriga yetmagan ekan. Oldingda oqqan suvning qadri yo‘q, deb shunga aytishgan. O‘g‘ilning hech yodidan ketmaydi; bolaligida sho‘xlik qilib, onasini qattiq ranjitib qo‘ygandi.
Ularnikidan ikki-uch uy narida Xolmurod bova turardi. Negadir yolg‘iz yashardi. Aytishlaricha, ancha yillar oldin uyiga o‘t tushib, kuyib kulga aylangan ekan. Xotini va bolalari yong‘inda vafot etishgan ekan. Faqatgina bovaning o‘zi tirik qolibdi. Haliyam o‘sha yong‘in tufayli yuzlarida kuyik izi qolgan.
Xullas, Xolmurod bovaning toklari qiyomat meva soldi. Qishloqdagi barcha uylar qatori bovaning hovlisiyam devor o‘rnida nomiga shox-shabbalar bilan aylantirib chiqilgan edi. Marjonday tizilib turgan uzumlar shodasi o‘tgan-ketganning ko‘zini o‘ynatar edi.
Xolmurod bova tok soyasidagi temir karavotida, bir otim nosni tili tagiga tashlab olib, uzumlarini qo‘riqlab yotardi.
“Bova, uzum yeylik!” deya so‘rab kelgan bolalar, enasining uchqo‘rg‘onini ko‘rardi: yo yaxshilab kaltak yerdi, yo bo‘ralatib so‘kish eshitar edi. U yomon chol emas, faqat o‘larday ziqna edi.
– Shuncha uzumni nima qiladi, bekorga daydi qushlar cho‘qib tashlagach, arilar huzurini ko‘radi. Undan ko‘ra, shu bolalarga bersa, savobi tegadi-ku qurmag‘ur cholga, – deb qayg‘uradiganlar chiqardi qishloqdan. Bunday uzunquloq gaplar bovaning qulog‘iga chalinib turardi albatta, lekin foydasi yo‘q. Bovaning o‘zi aytmoqchi, “menga o‘ziyam chepuxa, gapiyam”.
Bir kuni Xolmurod bovaning uzumlariga rosa ishqi ketgan to‘ng‘ich va kenjatoy o‘g‘il bog‘ga kelishdi. Bovadan bir-ikki bosh uzum so‘rashmoqchi edi, xolos. Ikkalovining uzum so‘rashga iymanibgina bir chekkada turishini ko‘rib, noto‘g‘ri tushungan chol yumshoqlik bilan: “Kelinglar, uzum beraymi, kelaveringlar! Ana, to‘ygunlaringcha yenglar!”, dedi. So‘ng og‘zidagi nosini tupurishga chog‘landi.
Ana Xudo berdi! Uning bunchalik saxiyligidan na quvonishni va na cho‘chishini bilmagan bolalar, sekin kelib tortinibgina shoxga qo‘l cho‘zgan edi hamki, bova ularni savalay ketdi.
Keyin bolalarni onasining oldiga sudrab bordi.
“O‘g‘rivachchalaringni yig‘ishtirib ol! Tarbiyalash qo‘lingdan kelmasa, o‘zim tarbiyalab qo‘yaman, tufe-ey senlarga!”, “Baribir otangga tortibsanlar-da, ming qilsayam, mol egasiga o‘xshamasa harom o‘larkan”, deb zahrini sochdi aka-ukalarga o‘qrayib.
Avvaliga hech nimaga tushunmagan bolalar boya bovaning tuzog‘iga tushib qolganligini kechroq angladilar.
– Cho‘loq, – deya qichqirib yubordi to‘ng‘ich cholning ortidan, onasining bir ahvoldaligini ko‘rib.
Bova boyagi gaplariga bir yil oldin o‘g‘irlikda ayblanib, tuhmat bilan qamalib ketgan bolalarning otasini nazarda tutayotgandi. Ayniqsa begunoh farzandlarini “o‘g‘rivachcha” deya haqoratlagani onaning jon-jonidan o‘tib ketdi.
– Uzum yeguncha, zahar yesalaring bo‘lmasmidi, – deya zorlanib yig‘ladi ona, o‘g‘illarini kaltak bilan siylab bo‘lgach.
Alam o‘ti aka-ukalarni jizg‘anak qilayotgandi. Buning davosi esa faqat intiqom. Shundagina alanga so‘nishi mumkin. Ular onasini qattiq ranjitib qo‘yishganini sezgandi. Lekin boqqa yomon niyat bilan bormagandi-da ular. Bova, uzum bermayman, deganida, indamay qaytib kelaverishar edi. Xolmurod bova unday qilmadi-da.
Albatta, bu qilmishi uchun bolalar ham uni quruq qo‘ymadi.
Anchayin sho‘x to‘ng‘ich, ukasi va ko‘chadagi o‘rtoqlari bilan bovaning ta’zirini berib qo‘yishdi.
Reja bo‘yicha, bolalardan biri, Xolmurod bovani hovlisining bir burchagidan chaqira-chaqira qochdi. Hassasini sekin dukillatib, ovoz kelgan tomonga yetib borguncha, bu yoqda tayyorlanib turgan bolalar to‘dasi uzumzorni talab ketishdi. Ular cholni bir-ikki shunday ovorai-sarson qilgach, urra qochishdi.
To‘g‘ri-da, he yo‘q, be yo‘q, mo‘ysafid odam, bolalarni urib-so‘kkani yetmaganday, onasini haqoratlagani nimasiydi?! Shu qurib ketgur uzumni deb, shundayam qiladimi odam?!
Umr o‘tkinchi ekan. Xolmurod bova o‘tib ketgach, uzumlariga qaraydigan odami qolmadi. Bir-ikki yil rosa meva berdi, keyin qarov bo‘lmagach qurib-qaqshab qoldi.
Bolalarning otasi qamoqdan qaytdi. Yana bir butun oila bo‘lishdi. Qizlar bo‘y yetgach uzatishdi, o‘g‘illarniyam uylashdi. Endi qarilik gashtini suraman deganida onasi og‘ir dardga chalinib qoldi. Kasallik shunchalik ildiz otib urgurgandiki, ona to‘shakka mixlandi.
Olamga xira qorong‘ulik pardasi yoyilgan mahal. Tabiat kuychilari chigirtka-yu baqalar tag‘in o‘z kuylarini goh baland, goho past tovushlarda, galma-gal, jo‘r bo‘lib kuylamoqda. Terak shoxlariga in qurgan bir to‘da chug‘urchuqlar galasi-yu, ba’zan ovozi eshitilib qoladigan boyo‘g‘li-da ularga jo‘r bo‘lmoqda. Podadan qaytayotgan mollar to‘dasi, qo‘y-qo‘zilar tinmay ma’rab, ular ham o‘zlarining borligini eslatib qo‘yayapti.
Xuddi shu mahal kenja o‘g‘il qishloqdoshlari kabi dala
» Joyladi: Online | Vaqti: 20 -iyul 2023, 13:54
| O`qilgan: 243 | » Maqolaga izoh qoldirish taqiqlangan!
Do'stlaringiz bilan ulashing:
Online: 59
Tezlik: 0.0033